Het familiestatuut: de basis voor ieder familiebedrijf?
Iedere rechtspersoon heeft statuten, waarin essentiële onderdelen voor het functioneren van de rechtspersoon worden neergelegd. De statuten bevatten bepalingen over de inrichting en de besluitvorming binnen een rechtspersoon. Maar wat als je als familie(bedrijf) aanvullende afspraken wilt maken? Het familiestatuut kan hiervoor een oplossing bieden.
Algemeen
Het familiestatuut is een document (contract) tussen familieleden (vaak ouders met kinderen) waarin een aantal elementaire zaken, zoals normen en waarden voor de familie, de relatie onderling, de toekomstvisie van het bedrijf alsmede de (bescherming van het) vermogen (al dan niet beleggen?) van het familiebedrijf worden opgenomen. Het proces voor de totstandkoming van het statuut is een manier om met elkaar in gesprek te gaan én te blijven. Het statuut is immers een dynamisch document, welk document meegroeit met de behoeften van de familie en het familiebedrijf. Door met elkaar in gesprek te blijven, wordt uitgesproken wat de belangen en wensen van betrokkenen zijn en welke behoefte hierdoor ontstaat.
Het idee achter het statuut is dat in een open en eerlijke omgeving met elkaar van gedachten kan worden gewisseld en conflicten in een later stadium voorkomen kunnen worden. Immers, op het moment dat er zich conflicten voordoen, blijkt dat het op dat moment lastig is om alsnog afspraken te maken. Indien een statuut is opgesteld, kan dit document worden geraadpleegd en kan adequaat worden gehandeld. Zij dient als naslagwerk en maakt het makkelijker om op terug te vallen.
Een goed voorbeeld waarbij een familiestatuut handig kan zijn, is de situatie van bedrijfsopvolging of een dermate grote groei van het bedrijf dat onderlinge afspraken wenselijk zijn. Een voorbeeld hiervan is het overdragen van het familiebedrijf naar de volgende generatie. Vragen die hierbij veelal spelen zijn: wie van de kinderen is hiervoor geschikt? Mogen andere kinderen nog in de onderneming werken? Kunnen de andere kinderen nog meedelen in het economische belang en hoe om te gaan met toekomstige schoonfamilie? Dit zijn allemaal vragen die in het familiestatuut aan bod kunnen komen, zodat een ruzie in de toekomst kan worden voorkomen. Per situatie is de inhoud van het familiestatuut anders, passend bij de familie én het bedrijf.
Inhoud van een familiestatuut
Onderwerpen die zoal voor vastlegging in een familiestatuut in aanmerking komen, zijn bijvoorbeeld historie, visie, familiewaarden, de betrokkenheid van de familieleden bij het bedrijf, de bedrijfsopvolging (zowel in economische zin als in bestuurlijke zin) en de daarbij behorende toekomstvisie, het winstuitkeringsbeleid (dividendbeleid), de beperking van de mogelijkheid aandelen te vervreemden, de wijze waarop in voorkomende gevallen de waardering van het bedrijf zal plaatsvinden, de wijze van vererving van aandelen in het bedrijf, de functie van niet-familieleden en overige onderwerpen die voor het betreffende familiebedrijf relevant zijn (denk bijvoorbeeld ook aan maatschappelijke thema’s en de invulling daarvan (indien voor een familie relevant)). Zoals hiervoor al benoemd is een familiestatuut maatwerk en zal met elkaar in gesprek worden gegaan over de precieze inhoud hiervan. Dit verschilt per familiebedrijf. Afgezien van de inhoud kan ook de opbouw wisselen. De ene familie houdt van een puntsgewijze opsomming, waar de andere meer ruimte laat voor een langere beschrijving en achtergrond bij bepaalde onderwerpen.
Totstandkoming
Voor de totstandkoming van een familiestatuut is het van belang om een goede afweging te maken wie er bij het proces betrokken dienen te worden. Het proces bestaat met name uit het voeren van gesprekken, met elkaar en afzonderlijk. Het is van belang dat iedereen zich gehoord voelt. Op die manier wordt het familiestatuut breed geaccepteerd en vergemakkelijkt dit de uitvoering. Tot slot is het van belang dat het geen dichtgetimmerd statuut is: het moet een dynamisch document worden zodat het makkelijk aangepast kan worden aan nieuwe inzichten en/of omstandigheden. Het gesprek over het statuut zal dan ook frequent plaats moeten vinden, zodat bezien kan worden of de opgeschreven visie nog altijd juist is.
Bindend?
Het familiestatuut is in beginsel een document tussen de betrokkenen, waarvan naleving van de bepalingen in eerste instantie niet kan worden afgedwongen. Echter is het mogelijk om in het familiestatuut sancties op te nemen ingeval er sprake is van niet-nakomen van desbetreffende bepalingen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het ontzeggen van de toegang tot bepaalde functies binnen het bedrijf.
Vaak bestaan de (uiteindelijke) aandeelhouders van een familiebedrijf uit de familieleden. Aanvullende afspraken – zoals bijvoorbeeld overeenkomsten over de manier van stemmen – kunnen bindend worden vastgelegd in een aandeelhoudersovereenkomst. Het familiestatuut en de aandeelhoudersovereenkomst kunnen naast elkaar bestaan. In de aandeelhoudersovereenkomst worden vaak de zakelijke afspraken bindend vastgelegd. Het familiestatuut bevat in die zin vaker de intentie van de familie en de rol van het bedrijf daarin.
Conclusie
Het opstellen van een familiestatuut kan een mooie manier zijn om met elkaar het gesprek aan te gaan en erachter te komen wat voor de familie belangrijke normen en waarden zijn, zeker in samenhang met het bedrijf. Het opstellen van dit document is maatwerk en de inhoud is per familiebedrijf anders. Het proces en de totstandkoming van het document is in die zin belangrijker dan het eindproduct. Het uiteindelijk op schrift gestelde statuut biedt houvast, voor nu en in de toekomst.