Met enige regelmaat ontstaan storingen in nutsvoorzieningen doordat een aannemer bij graafwerkzaamheden een kabel of leiding raakt. Is de aannemer aansprakelijk voor schade indien hij in het gebied van een kabel graaft, zonder precies te weten waar de kabel ligt? Relevant is hoe de aannemer te werk is gegaan in het kader van de op hem rustende zorgplicht. Meer specifiek of hij heeft gewerkt conform de CROW 500. Een belangrijke uitspraak1 voor alle aannemers die met grondwerkzaamheden te maken hebben.
Achtergronden - KLIC en CROW 500
Op grond van de Wet informatie-uitwisseling bovengrondse en ondergrondse netten en netwerken (‘WIBON’) dient een aannemer als grondroerder voorafgaand aan de graafwerkzaamheden onderzoek te doen naar de precieze ligging van kabels en leidingen op de graaflocatie. In dit verband wordt in de regel conform artikel 2 lid 3 sub a en artikel 8 WIBON een KLIC-melding gedaan bij het Kadaster.2 De KLIC-melding levert van alle in het gebied actieve netbeheerders informatie op over de locatie van kabels en leidingen. De aannemer mag niet zondermeer uitgaan van de juistheid van de ontvangen informatie. Hij zal op basis van deze informatie de kabels en leidingen moeten lokaliseren, voordat hij met zijn werkzaamheden begint.
In 2017 is de ‘Richtlijn zorgvuldig grondroeren van initiatief- tot gebruiksfase’ (CROW 500) uitgekomen. In de CROW 500 is – kort samengevat – opgenomen hoe de beroepsgroep van grondroerders denkt over zorgvuldig handelen bij graafwerkzaamheden. De CROW 500 bepaalt dat indien een kabel of leiding voorafgaande aan graafwerkzaamheden niet kan worden gevonden, er aanvullende acties moeten worden uitgevoerd. De aannemer heeft dan drie mogelijkheden:
- verder zoeken tot één meter aan weerszijden van de theoretische ligging, ook wanneer daarmee de grens buiten het zoekgebied van de grondroering komt, of;
- werken zoals in een risicogebied, of;
- in contact treden met de netbeheerder. De netbeheerder komt dan met een passende oplossing om de grondroering uit te kunnen voeren.
De kwestie waarover de Hoge Raad heeft geoordeeld
In het arrest van de Hoge Raad van 15 december 2023 heeft aannemer Krinkels graafwerkzaamheden uitgevoerd in de gemeente Zeewolde, in opdracht van het Waterschap Zuiderzeeland. Daarbij is een storing ontstaan in een middenspanningskabel van Liander. Krinkels had de betreffende kabel niet kunnen vinden, waarna Krinkels voor de in de CROW 500 omschreven tweede optie heeft gekozen: werken zoals in een risicogebied. Concreet betekende dit dat Krinkels handmatig enkele graafwerkzaamheden uitvoerde met behulp van een spuitlans. Ook daarbij is de kabel van Liander niet gevonden. Vervolgens is Krinkels gestart met de uitvoering van de graafwerkzaamheden, waarna toch een storing is ontstaan in de kabel van Liander. Liander stelt zich op het standpunt dat Krinkels onzorgvuldig heeft gehandeld en daarom aansprakelijk is voor de door Liander geleden schade.
Beoordeling gerechtshof en Hoge Raad
De kantonrechter en het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden3 wijzen de vorderingen van Liander af, waarna Liander in cassatie gaat bij de Hoge Raad.
Liander stelt zich op het standpunt dat uit de CROW 500 volgt dat indien een grondroerder de kabels of leidingen niet heeft kunnen vinden en vervolgens kiest voor de hiervoor vermelde tweede mogelijkheid (werken zoals in een risicogebied), de grondroerder aansprakelijk is op de enkele grond dat schade is toegebracht aan de niet gevonden kabels en leidingen, dus ongeacht de oorzaak. Dit geldt volgens Liander dus ook indien gewerkt is volgens de CROW 500. Met het veroorzaken van schade is de aansprakelijkheid van aannemer Krinkels gegeven, aldus Liander. Volgens Liander is er sprake van risicoaansprakelijkheid.
Zowel het gerechtshof als de Hoge Raad volgen Liander niet in haar stellingen. Volgens de Hoge Raad heeft het gerechtshof terecht geoordeeld dat de strekking en functie van de CROW 500 een eenvormige uitleg hiervan wenselijk maken, waarbij groot belang toekomt aan de bewoordingen van de CROW 500. De CROW 500 voorziet uitdrukkelijk in de mogelijkheid dat graafwerkzaamheden worden verricht zonder dat aanwezige kabels en/of leidingen voorafgaande aan die werkzaamheden zijn gelokaliseerd. De CROW 500 bevat geen resultaatsverplichting om de kabels en leidingen te lokaliseren en de netbeheerder te informeren indien deze niet kunnen worden gevonden. Wanneer door de aannemer zorgvuldig wordt gehandeld bij die graafwerkzaamheden, conform de CROW 500, dan is het enkele feit dat later alsnog schade ontstaat aan de niet-gelokaliseerde kabel en/of leiding, onvoldoende om aansprakelijkheid van de aannemer aan te nemen, aldus het gerechtshof. De Hoge Raad laat deze oordelen in stand en bevestigt uitdrukkelijk: de CROW 500 houden geen risicoaansprakelijkheid in, ook niet de facto.
Het gevolg van het voorgaande is dat het cassatieberoep van Liander niet slaagt en Liander met de schade blijft zitten.
Aanvullende overweging Hoge Raad over bewijsvermoeden
Betekent dit arrest dat zolang een aannemer conform de CROW 500 werkt, hij niet aansprakelijk is voor schade aan niet-gelokaliseerde kabels en leidingen? Dat is niet het geval. Aan het slot van het arrest merkt de Hoge Raad het volgende op: de CROW 500 impliceert dat op een grondroerder in een risicogebied de verplichting rust zo veilig te werken dat kabel- en leidingschade wordt voorkomen. Dit geldt zowel in het geval dat de kabels en leidingen met theoretische ligging in het zoekgebied vooraf zijn gelokaliseerd, als in het geval dat die kabels en leidingen niet (of niet allemaal) zijn gevonden. Als in een risicogebied toch schade optreedt aan een niet-gelokaliseerde kabel of leiding, en is die schade het gevolg van werkzaamheden van de aannemer, dan wordt vermoed dat de aannemer onvoldoende veilig en daarmee onzorgvuldig heeft gewerkt. Dit wordt ook wel een bewijsvermoeden genoemd. Het is dan aan de aannemer om het tegendeel aan te tonen. Kan hij dit niet, dan is de aannemer alsnog aansprakelijk.
Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met Robert de Vries, advocaat bouwrecht en commercieel vastgoed.
1 Hoge Raad 15 december 2023, ECLI:NL:HR:2023:1750
2 KLIC staat voor Kabels en Leidingen Informatie Centrum
3 Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 21 juni 2022, ECLI:NL:GHARL:2022:5225